Ekşide gezinirken karşıma çıkan bir beyit, beni İsmail Avcı tarafından yazılmış şu makaleye götürdü.
Kısaca, III. Mustafa tarafından yazılmış bir beyit, ve bu beyite nazire, yani “gönderme” yapan başkalarının benzer dizeleri konulu.
Evet efendim. III. Mustafa tarafından yazılmış, ve günümüz politik ikliminin adeta krokisini çizen beyit, toplumsal yozlaşmayı gözler önüne seriyor. Bu beyite yapılan nazireler de sorunun tespiti ve çözümü hakkında fikirler veriyor.
III. Mustafa
Yıkılupdur bu cihân sanma ki bizde düzele
Devleti çarh-ı denî virdi kamu mübtezele
Şimdi ebvab-ı sa’âdette gezen hep hazele
İşimüz kaldı hemân merhamet-i Lem-yezel’e
[Bu dünya yıkılıp gitmektedir, bizim zamanımızda düzeleceğini zannetme. Bir de alçak felek devleti büsbütün aşağılık kimselerin eline verdi. Nitekim şimdi saadet kapılarında (devlette) bulunanlar bozguncu ve soysuz kişiler. Artık işimiz Allah’ın merhametine kaldı.]
Derunî Ali Uşşakî
Derunî Ali Uşşakî nin ilgili naziresi ise şöyle: ( :D )
Sanma kim böyle kalursa bu cihân bir düzele
İtme beyhûde te’essüf ki giden gelmez ele
Gözün aç şemşir-i bürrânunı algıl tez ele
Hâ’inân-ı devleti tebdîl kıl var tezele.
[Böyle kalırsa bu cihanın düzeleceğini sanma, beyhude yere eseflenme çünkü giden tekrar ele geçmez. Gözünü aç, keskin kılıcını çabuk eline al, varıp devletteki hain yöneticileri değiştir, yerlerine yenilerini getir.]
Şeyhülislam Küçük Çelebizade İsmail Asım Efendi
Öte yandan Şeyhülislam Küçük Çelebizade İsmail Asım Efendi çareyi şeriat getirmekte bulmuş:
Hak bu kim mülk-i cihân girdi yed-i mübtezele
ʽAkl-ı sâdıkla nizâmı hele hîç girmez ele
Berg ü bârını kamu eyledi yağma hazele
Âb-ı şerʽ ile meger ravza-i devlet düzele
[Gerçek şu ki dünya mülkü aşağılık kimselerin eline geçti, doğru bir akılla bu dünyanın düzenini sağlamak mümkün değildir. Adi kimseler bütün malı mülkü, yiyecek içeceği yağmaladı. Devlet bahçesi ancak şeriatın temiz suyuyla düzelebilir.]
Görüyorum ki, makaledeki “düzele…” nazirelerinin bazıları tanrıdan, Mehdi’den, ulvi bir kurtarıcıdan medet umarken bazıları ise kişinin önce kendisine ve yöneticilerine çeki düzen vermesi gerektiğini savunuyor. Toplumsal psyche’mizdeki bölünmüşlük ezelden beri orada demek…